پایه واساس طب سنتی ایرانی، مزاج است.اما، مزاج چیه و چرا در طب سنتی اهمیت دارد؟
من هم باید مزاج خودم رابشناسم؟
شناخت مزاج چه تاثیری درزندگی من دارد؟
مزاج من خوبه یا نه؟
چه مزاجی از همه بهتره؟
این سوالات، شاید سوال شما هم باشد، برای دانستن وشناخت انواع مزاج و نحوه تشخیص آن با طب سنتی شاپ همراه باشید.
مزاج چیست؟
طبع، یا مزاج برای همه ما آشناست و زیاد در موردشون شنیده ایم، البته برخی افراد مزاج را در سردی و گرمی می شناسند و هر نوع بیماری و مشکل را در سردی می بینند.بطور مثل، می گویند:
“ویروس، طبع سرد دارد و برای از بین بردن آن، از گرمی جات و چای نبات استفاده کنید و درمان شوید.”
مزاج، یکی از مهم ترین شاخص ها در طب ایرانی است و یک خصوصیت بیولوژیک است.از یکطرف ساده و از طرف دیگر پیچیده و سخت است و تشخیص آن نیاز به تخصص و تجربه دارد.
مزاج، محوراصلی و یکی از پایه های اصلی طب سنتی ایرانی است که براساس آن، توصیه های سبک زندگی، تدابیر ویژه برای افراد مختلف، استعداد ابتلا به بیماری و راه های درمان آنها انجام می گیرد.
برای شناخت بهترمزاج و تاثیر آن درزندگی خودمان را بدانیم، ابتدا مفهوم اخلاط چهارگانه را بررسی و تعریف می کنیم و سپس انواع مزاجها رابررسی می کنیم.
اخلاط و اهمیت آن در طب سنتی
درطب سنتی ایرانی، تمام موجودات زنده؛ انسان، حیوان، گیاهان از 4 عنصر آب، خاک، هوا و آتش تشکیل شده اند و هر کدام از این عناصر دارای کیفیت خاص خود یعنی تری، خشکی، سردی و گرمی هستند.البته نام های آب و خاک و هوا و آتش سمبل هستند و نمی توان آنها را بصورت مجزا در موجودات پیدا کنیم.
[ninja_tables id=”2393″]
اخلاط چیست؟ارتباط اخلاط بامزاج
اما اخلاط چهارگانه چه تعریفی دارند و چه ارتباطی با مزاج دارند؟ برای شناخت بهتر اخلاط و ارتباط آنها با مزاجمان ادامه مطلب را بخوانید.
وقتی غذا و نوشیدنی می خوریم، در معده و روده ها هضم و مواد حاصل از هضم، جذب و به کبد می روند.در کبد، تغییرات دیگری روی آنها انجام میگردد که در طب سنتی به آن هضم دوم گفته می شود.به حاصل این تغییرات، اخلاط گفته می شود که عبارتنداز:
سودا- صفرا
- دم
- بلغم
این اخلاط غذای سلول ها و اعضای بدن ما هستند، چون مواد غذایی و نوشیدنی ها که مامی خوریم باید تغییر پیداکنند تا مناسب استفاده سلول های بدن باشند.
ارتباط اخلاط و مزاج در چیست؟
خون، یکی از حیاتی ترین اجزای بدن ماست و تمام سلول ها و اجزای بدن از خون تغذیه می کنند.خون بطور طبیعی از 4 قسمت(خلط) تشکیل شده است و هر خلط با مزاج یک عضو بدن متناسب است.عضوهای بدن از خلط مناسب و متناسب خود تغذیه می کنند.برای حفظ سلامتی ما و کارکرد بهتر اندام های بدن، مقدار اخلاط باید متعادل باشند.کم و زیاد شدن آنها، باعث بیماری می شود.
برای اینکه اخلاط، طبیعی و سالم باشند، 2عامل تاثیرگذار است:
- خوردن غذا و نوشیدنی ها، متناسب با مزاج
- اصلاح و رعایت تدابیر خوردن
رعایت این اصول باعث می شود، غذایی که می خوریم، بهتر و راحت تر هضم و جذب بدن شود و مواد زائد کمتر دربدن تشکیل می شود.
تعریف مزاج
در بدن هر موجود زنده، همه اخلاط چهارگانه (4عنصر آب، هوا، آتش، خاک) وجود دارد که از ترکیب و اثر متقابل آنها با هم، کیفیتی به وجود می آید، که به آن مزاج می گوییم که ترکیبی از این 4 عنصر است.
بطور مثال، در اکثر پرنده ها هر 4 عنصر وجود دارد، اما عنصر آتش و هوا که عنصر گرم است، بیشتر است و درنتیجه مزاج آنها گرم است.اما در ماهی، برعکس پرندگان، عنصر آب بیشتر از 3 عنصر دیگر وجود دارد، در نتیجه مزاج ماهی سرد است.
آیا اعضاء واندام های بدن انسان مزاج دارند؟
هرعضوبدن مادارای مزاج است ومزاج اعضای مختلف دربدن انسان، باهم فرق دارند.دلیل تفاوت مزاجی دراعضاء بدن، نوع عملکردآنهاست.درادامه مزاج مهم ترین اجزاء بدن راذکرمی کنیم:
- قلب، گرم وخشک
- استخوان، سردوخشک
- کبد، گرم وتر
- چربی، سردوتر
برای شناخت بهتروبیشترهرکدام ازاین اعضاء، ادامه مطلب توجه کنید:
قلب گرم وخشک ترین عضوبدن انسان
قلب ما، بطورمداوم درحال تپش وحرکت است، لازمه حرکت زیادگرمی وخشکی است.بنابراین عنصرآتش درقلب ازعناصردیگربیشتروغالب است.اگرقلب انسان گرمی وخشکی خودراازدست بدهد، بزرگ وتنبل می شودوبه نارسایی دچارمی گردد.
استخوان؛سردوخشک ترین عضوبدن ما
استخوان های ما، بایدباثبات، محکم وانعطاف پذیرنباشند.درنتیجه عنصرخاک ازسایرعناصردراستخوان بیشتروغالب است مزاج سردوخشک دارد.اگراستخوان خشکی خودراازدستبدهدورطوبت داشته باشد، باعث نرمی آن می گردد.
کبد؛ گرم ومرطوب ترین عضو
کبد، عامل رشدوتغذیه دربدن انسان است.رشدونمو، درحالت گرمی ورطوبت بوجودمی آیدودرنتیجه مزاج کبد، گرم وتراست.
چربی؛ سردوتر
مغزما، بطورپیوسته درحال پردازش اطلاعات است، وروداطلاعات هم بطوردائم درحال انجام است.غلبه گرمی وخشکی درمغز، باعث بی خوابی، اضطراب وتحریک پذیری می گردد.
درنهایت باتجمیع مزاج اعضای مختلف بدن، یک مزاج عام وکلی برای انسان شکل می گیرد.
شاخص های تعیین مزاج
حکیمان طب ایرانی، با توجه به تنوع زیاد شاخص های تعیین مزاج، این شاخص هارادر10گروه قرارداده اندکه تمام خصوصیات بدن رابررسی کنندتانوع مزاج هرفردرامشخص کنند، این شاخص هاعبارتنداز:
- وضعیت پوست بدن
- وضعیت بافت بدن؛ چاقی و لاغری
- وضعیت مو
- وضعیت رنگ پوست
- اندازه و شکل اعضاء بدن
- سرعت واکنش
- وضعیت خواب و بیداری
- حرکات فیزیکی
- واکنش های روانی
- وضعیت مواد دفعی بدن
که در ادامه به بررسی هر کدام از این شاخص ها و تاثیر آنها در تعیین مزاج فرد می پردازیم.
تعیین نوع مزاج با وضعیت پوست بدن(ملمس)
از نظر معاینه کننده، وضعیت پوست فرد، از لحاظ نرم بودن پوست یا خشکی آن، سردی یا گرمی پوست، نشان دهنده وضعیت مزاجی فرد است.
وضعیت چاقی، لاغری و تعیین مزاج
ظاهرفرد از نظرچاقی یا لاغر بودن، همچنین نسبت عضله و بافت چربی در بدن، سنجیده می شود.عمده دلیل این شاخص، خشکی مزاج در افراد لاغر و چاق بودن دلیل وجود رطوبت است.براساس استدلال این شاخص، افراد عضلانی، مزاجشان گرم و تر است و افرادی که چربی زیاد دارند، مزاجشان سرد و تر است.
وضعیت مو و شاخص تعیین مزاج
دراین شاخص، فاکتورهای مختلفی برای مو در نظر گرفته شده است. رشد سریع مو، تیرگی رنگ مو، کلفت و مجعدبودن آن، نشانه مزاج گرم وخشک است.کند بودن رشد مو، رنگ روشن، نازک و لخت بودن مو، نشان از سردی وتری مزاج است.
وضعیت، رنگ پوست و تعیین مزاج
رنگ پوست سفید یا تیره نشان از سردی مزاج است ورنگ زمینه زردوقرمز(منظورازرنگ زرد، خاص مثل چهره سبزه است)نشان دهنده گرمی مزاج است.
اندازه وشکل اعضاء بدن وتعیین نوع مزاج
این شاخص برای چندین خصوصیت استفاده شده؛ مهم ترین آن ازجهت درشت بودن یاریز بودن اندام های بدن، قفسه سینه ومفاصل، استفاده شده است.مفهوم دیگر برای رگهای سطحی بدن ازجهت برجستگی وقطر آنها، وضعیت نبض ازجهت نیرو ویاسستی آن است.دراین شاخص، درشت بودن هیکل واعضا ءوبرجستگی رگها وداشتن نبض قوی نشان ازگرم بودن مزاج وبرعکس این حالت نشان ازسردی مزاج است.
سرعت واکنش بدن وشاخص تعیین مزاج
مفهوم این شاخص به معنی مقدار وسرعت تاثیرپذیری از کیفیت اخلاط چهارگانه است.نحوه استدلال این شاخص برمزاج، مقداروسرعت تاثیر هرکیفیت (سردی،گرمی،تری وخشکی)نشان دهنده همان مزاج است.یعنی اگر سردی درشما سریع وزیاداثرمی گذارد، مزاج شما سرداست.
وضعیت خواب وبیداری ومزاج
یکی دیگرازشاخص های تعیین مزاج، مقدار، کیفیت وعمق خواب است.خواب زیاد، نشان ازرطوبت است، خواب کم هم نشان دهنده خشک بودن مزاج است.
حرکات فیزیکی وتعیین مزاج
افعال وعملکردهای فیزیولوژیک، یکی دیگراز شاخص های تعیین مزاج است.داشتن حرکت های فیزیکی سریع، باقدرت وکامل نشان دهنده گرمی و حرکت های فیزیکی کندوکم قدرت وناقص، نشان ازسردی مزاج است.سیرتکاملی کامل ورشدسریع وساختاربدنی قوی، نشان دهنده گرمی وبرعکس آن نشان ازسردی است.
کنش وواکنش های روانی درتعیین مزاج
دراین شاخص حالت های روحی، روانی ورفتاری، درنظرگرفته می شود.جسارت وشجاعت، پررویی،تندخویی، شادوامیدوار، هوش واستعدادزیاد، نشان از گرم بودن وخصوصیات برعکس، نشان دهنده سردبودن مزاج است.
وضعیت مواددفعی وشاخص تعیین مزاج
مواددفعی ازبدن شامل؛ادرار، مدفوع، عرق، ترشحات می تواند نشانگر نوع مزاج باشد.اگرمواد دفعی وفضولات از رنگ طبیعی (متوسط)پررنگ تروبوی آن تندوتیز باشد، نشان گرمی ورنگ روشن تروبوی کمتر نشان از سردبودن است.
نکته مهم که بایدتوجه داشته باشید، بایدبرآیندهمه 10 شاخص بررسی شود.ممکن است یک شاخص به سردی وشاخص دیگربه گرمی نزدیک باشد.شاخص های رفتارهای فیزیکی، روحی وروانی، تاثیرپذیری افعال ووضعیت هیکل وبنیه، درتعین مزاج نقش پررنگ ترورنگ چهره، پوست، مو، مواددفعی وخواب، نقش کم رنگ تردارند.
انواع مزاج چیست وچندنوع مزاج داریم؟
بیشتر افراد فکر می کنند، 4 نوع مزاج وجود دارد، این باور اشتباه است.از منظر طب ایرانی، ما 9 گروه مزاجی داریم؛
- 4 گروه مزاجی مفرد
- 4 گروه مرکب
- یک گروه معتدل
چهار گروه مفرده مزاجی، عبارتنداز:
- سرد
- گرم
- خشک
- تر
چهار گروه مزاجی مرکب هم عبارتنداز:
- سردوتر
- سردوخشک
- گرم وتر
- گرم وخشک
در بیشتر منابع وکتاب های طب سنتی هم 9گروه مزاجی نام برده شده است.
بهترین مزاج چیه؟
این سوال خیلی ازافراداست که
ازنظرطب سنتی، کدام مزاج بهتراست؟
مزاج من خوبه؟
بهترین مزاج چیه؟
این سوالات اشتباه است، مزاج خوب و مزاج بد نداریم. همه مزاج ها خوب و همه 4 عناصر برای بدن انسان لازم است.ولی زمانی که یک خلط از تعادل خارج شود و بر بقیه اخلاط غلبه کند، باعث مشکلات برای ما می شود.بنابر این باید براساس مزاج پایه خودمان، تدابیر غذایی را رعایت کنیم.
